نوجوانی دوران فاصله گرفتن از اطرافیان است. یک نوجوان از والدین و اطرافیانی که هنوز باور نکردهاند او دیگر نیازهای کودکانه ندارد، فاصله میگیرند تا هویت فردیشان را بسازند. این فاصله در مدتی کوتاه به حالتی تدافعی، بیتوجهی، سرکشی و مخالفت میانجامد و حتی وقتهایی که میدانند موضعشان غیر منطقیست از کول شیطان پیاده نمیشوند تا اثبات کنند خیلی چیزها با گذشته کودکانهشان فرق کرده است.
در این مرحله آنها دوست دارند دیده شوند، به رسمیت شناخته شوند و مورد توجه و تأیید باشند. توقع دارند دغدغههای ذهنی و سؤالهایشان برای نزدیکانشان مهم باشد تا از نگاهشان به زندگی، تفریح، روابط دوستانه و حتی آینده جهان بگویند، بیآنکه قضاوت شوند یا نصیحت بشنوند.
نشریه آموزشی ادوتوپیا برای ایجاد رابطهای مؤثر و مبتنی بر احترام با نوجوانان ۶ راهکار پیشنهاد داده است:
۱- تأثیر رفتارها را درک کنیم و محترم بشماریم
هر رفتار هدفی را دنبال میکند و اثری میگذارد. وقتی پا به پای نوجوانان قدم برداریم و نشان دهیم که درکشان میکنیم، میتوانیم همراه با خودشان ریشه رفتارهایشان را بیابیم. لحن کنجکاو ما در صحبت با نوجوانها وقتی آنها را با آرامش به همراهی دعوت میکنیم، راه را برای درک و یادگیری هموار میکند. این کنجکاوی به آنها القا میکند که برایشان ارزش و احترام قائلیم.
۲- به تواناییها و نقاط ضعفشان توجه کنید
گاهی اوقات انتظار ما از نوجوانان واقعی نیست، میخواهیم کاری انجام دهند که مهارت مرتبط با آن هنوز بهطور کامل رشد نیافته است. اغلب هم اینطور نتیجه میگیریم که مهارت دارد اما عمداً از آن استفاده نمیکند. از طرفی ممکن است نوجوان مهارتی را در خود پرورش داده باشد، اما آن را بهطور مداوم بروز ندهد. در این شرایط ممکن است ضعفی عملی در میان باشد و در آن صورت نوجوان آن مهارت را با تمرین بیشتر، مداومتر عملی میکند.
۳- اهداف شما یا اهداف او؟
یک پیشفرض ثابت این است: نوجوانان بیانگیزه یا کمانگیزه هستند که در موارد بسیاری اشتباه از آب در میآید چون معمولاً از نوجوان انتظار داریم برای هدفی که ما برای او در نظر گرفتهایم انگیزه داشته باشد، در حالی که نمیدانیم هدف و علاقه واقعی اون چیست. کافیست به رفتارهایش دقت کنیم تا بفهمیم چه چیزی علاقه و توجهش را برمیانگیزد. بعد بر مبنای این علاقه، با او ارتباط برقرار کنیم و از این ارتباط برای پرورش اهداف و انگیزهاش بهره بگیریم.
۴- تواناییهای تحسینآمیز را پیدا کنید
وقتی از دست نوجوانی به ستوه آمدهاید، یا تا سرحد جنون خشمگین یا آزرده شدهاید، همان لحظه بکوشید چیزی تحسینبرانگیزدر او پیدا کنید. نوجوانی که تمرکز ندارد، کینه به دل نمیگیرد و خاطره دعواها و تنشها را زود از یاد میبرد. نوجوانی که تمرکز و دقت بالایی دارد با بیرحمی به اشتباهات خود و شما نگاه میکند، با حاشیهها و جزئیات درگیر میشود و تصویر کلی را نمیبینند. وقتی این نکات و ویژگیهای مثبت را در رفتارمان بروز میدهیم، میفهمند که چیزی تحسینبرانگیز در آنها دیدهایم و احساس میکنند دیده شده و درک شدهاند.
۵) حساسیتهای خود را بشناسید
بدون ارزیابی از پیشفرضها و رفتارهای خودمان نمیتوانیم نقش یک حامی مؤثر را ایفا کنیم. باید بدانیم کدامیک از بچههای کلاس با ما سازگارترند، ویژگیهای کدام گروه از نوجوانها ما را بیشتر جذب میکند، و رفتارهای کدام دانشآموزان شیشه صبرمان را میشکند. وقتی به این آگاهی برسیم، میتوانیم رفتاری برابر و منصفانه با آنها داشته باشیم. بهترین راه حفظ تعادل در رابطه با دانشآموزان نوجوان این است که با خود در ارتباط باشیم و رفتار، گفتار و اندیشههای خود را دائماً رصد و ارزیابی کنیم.
۶) از نوجوانان بازخورد بخواهید
از پرسیدن نظر و شنیدن پیشنهادهای نوجوانان نترسید. برای اینکه به نیاز نوجوانان مختلف پاسخگو باشیم، باید نظر، بازخورد و پیشنهاد آنها را جویا شویم و با در نظر گرفتن آنها، عملکردمان را بازبینی کنیم. در فرآیند دریافت بازخورد به یاد داشته باشید که مهارتهای ارتباطی نوجوانان هنوز در حال پرورش است و ممکن است همیشه آنطور که میخواهیم ملاحظهکار و سیاستمدارانه رفتار نکنند. به بازخورد آنها به عنوان فرصتی برای پاسخگویی بهتر به نیازهایشان نگاه کنید. آنها را راهنمایی کنید نگرانیها و نظراتشان را با تأثیرگذاری و احترام بیشتر بروز دهند. توجه به اصل احترام درارتباط با نوجوانان، هم معلم و هم دانشآموزان را به سوی اهداف یادگیری هدایت میکند.
شما چگونه به فرزند یا دانشآموزان نوجوان خود القا میکنید که برای آنها احترام قائلید؟ آنها چگونه احترام نشان میدهند؟
عباس قامت بلند
کارشناس مسئول دفتر انجمن مددکاران اجتماعی ایران شعبه استان خراسان رضوی